شناسایی ویژگی‌های برنامه کتابخوان الکترونیکی ویژه کودکان نارساخوان: مرور نظام‌مند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

2 دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

3 استاد گروه روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

4 دانشیار گروه مبانی تعلیم و تربیت، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

10.22059/jlib.2025.387582.1766

چکیده

هدف: 
 پژوهش حاضر به دنبال شناسایی ویژگی‌هایی است که با استفاده از آن‌ها بتوان یک برنامه کتابخوان الکترونیکی برای کودکان نارساخوان ایجاد کرد تا با کمک آن به مطالعه کتاب‌های داستان بپردازند.
روش پژوهش: برای استخراج ویژگی‌های مذکور از روش مرور نظام‌مند استفاده شد و مدل پیشنهادی کیچنهام و چارترز  به کار گرفته شد. جهت جمع آوری متون مرتبط، کلیدواژه‌های مربوطه در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی جستجو شد و تعداد 216 پژوهش (32 فارسی و 184 انگلیسی) پژوهش بازیابی شد. در بررسی اولیه با مطالعه عنوان، چکیده و نتایج مقالات، پژوهش‌های غیرمرتبط، تکراری و نامعتبر حذف شدند و در گام بعد پژوهش‌ها توسط دو تن از متخصصان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی اعتبارسنجی و غربالگری شدند. در نهایت، 74 پژوهش به زبان انگلیسی و 10 پژوهش به زبان فارسی (مجموعاً 84 پژوهش) مبنای تحلیل قرار گرفتند.
یافته‌ها: یافته‌ها منجر به شناسایی 4 دسته ویژگی فراگیر (جستجو، پروفایل، کتاب و رابط کاربر)، 12 ویژگی سازمان‌دهنده (شیوه جستجو، قابلیت‌های موجود در فهرست نتایج جستجو، اطلاعات شخصی کاربر، بخش کتابخانه من، بخش فعالیت‌های من، بخش شخصی‌سازی، اطلاعات توصیفی کتاب، نمایش الکترونیکی کتاب، ویژگی‌های تصویر، ابزارهای کمک کننده در خوانش بهتر کتاب و ویژگی‌های خاص رابط کاربر برای نمایش کتاب به کودکان مبتلا به نارساخوانی) و 180 ویژگی پایه شد.
نتیجه‌گیری: ویژگی‌های استخراج شده در این پژوهش را می‌توان به دو دسته ویژگی‌های عام و ویژگی‌های خاص تقسیم‌بندی کرد. ویژگی‌های مرتبط با جستجو (شیوه جستجو و قابلیت‌های موجود در فهرست نتایج)، ویژگی‌های مرتبط با پروفایل کودکان نارساخوان (اطلاعات شخصی کاربر در پروفایل، بخش کتابخانه من، بخش خریدهای من، بخش فعالیت‌های من و بخش شخصی‌سازی) و ویژگی‌های مرتبط با رابط کاربر سامانه، در دسته ویژگی‌های عام قرار دارند و تمامی برنامه‌های کتابخوان که برای کودکان طراحی می‌شوند باید به آنها توجه کنند. برخی دیگر از ویژگی‌ها، خاص برنامه‎های کتابخوان کودکان نارساخوان هستند و صرفاً با در نظر گرفتن شرایط خاص این گروه، در طراحی به کار گرفته می‌شوند. ویژگی‌های مرتبط با نمایش الکترونیکی کتاب، تصاویر کتاب و ابزارهای کمک‌کننده در خوانش بهتر کتاب، در دسته این ویژگی‌ها قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Identification of Features of E-Book Reading Applications for Children with Dyslexia: Systematic Review

نویسندگان [English]

  • Javad Abbaspour 1
  • Saba Sasein 2
  • Ghorban Hemati Alamdarloo 3
  • Mahboubeh Alborzi 4
1 Corresponding Author, Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Education and Psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran.
2 Department of Knowledge and Information Science, Faculty of Education and Psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran.
3 Department of Special Education, Faculty of Education and Psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran.
4 Department of Educational Psychology, Faculty of Education and Psychology, Shiraz University, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Objective: The present study aims to identify the features necessary for developing an e-book reading application designed specifically for children with dyslexia, enabling them to engage more effectively with storybooks.
Method: A systematic review method was employed, following the model proposed by Kitchenham and Charters to ensure coherence in data collection. Relevant texts were gathered by searching for related keywords in both national and international databases, retrieving 216 studies (32 in Persian and 184 in English). In the initial review, unrelated, duplicate, and invalid studies were removed by examining the articles’ titles, abstracts, and results. In the next step, two experts in Library and Information Science validated and screened the studies. Ultimately, 74 studies in English and 10 studies in Persian (totaling 84 studies) were selected as the basis for analysis.
Results: The systematic review identified four overarching categories of features: search, profile, book, and user interface. Additionally, 12 organizing features were extracted, including search techniques, features in the search results list, user's personal information, my library panel, my activities panel, personalization panel, descriptive information about the book, electronic display of the book, image features, tools to assist in better reading of the book, and specific user interface features for displaying books to children with reading difficulties. Furthermore, 180 foundational features for e-book reading applications were identified.
Conclusions: The features extracted in this research can be divided into general and specific features. General features include those related to search (such as search techniques and capabilities available in the results list), profiles of children with dyslexia (including user personal information, my library panel, my purchases panel, my activities panel, and personalization), and the user interface of the system. These features should be considered in all reading applications designed for children. On the other hand, specific features are tailored to reading applications for children with dyslexia and are implemented by taking into account the unique needs of this group. Features related to the electronic display of books, book images, and tools that assist in better reading of books fall into this category.

کلیدواژه‌ها [English]

  • e-book reading application
  • e-reader application
  • dyslexia
  • reading disorder
  • systematic review
آسترکی، عاطفه؛ و رستگار، حمید (1394). ارائه یک سیستم پیشنهاددهنده کتاب با استفاده از هستی شناسی. کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های کاربردی در فناوری اطلاعات، کامپیوتر و مخابرات، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
 اسماعیلی، مریم (1397). بررسی برنامه‌های کتابخوانی فیدیبو، طاقچه و آمازون. کتابدار 0/2، 4(2).
اشتری، آزاده؛ و کنگاوی، محمدرضا (1386). طراحی مدل کاربر برای شخصی‌سازی در کتابخانه‌های رقمی با استفاده از داده کاوی. اولین کنفرانس داده کاوی ایران، دانشگاه امیرکبیر، تهران، ایران.
اصغری نکاح، سید محسن؛ کلانی، سارا؛ و غنایی چمن آباد، علی (1392). درآمدی بر طراحی بازی‌های آموزشی-رایانه‌ای با رویکرد زبان شناختی در حیطه اختلالات ویژه یادگیری. تعلیم و تربیت استثنایی، 18(5)، 36-48.
حاتمی امیرسالاری، سیده زهرا (1400). بررسی اثربخشی قصه‌گویی بر عملکرد حافظه فعال و رشد زبان گفتاری در دانش‌آموزان نارساخوان (یا اختلال خواندن). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه آموزش کودکان استثنایی. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه شیراز.
حسن‌پورلیما، فرشته (1397). تأثیر قصه‌خوانی بر بهبود خواندن و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارای اختلال خواندن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه روانشناسی بالینی. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی. دانشگاه شهید بهشتی.
خویدکی، سمانه؛ رضایی شریف آبادی، سعید؛ و غائبی، امیر (1400). وضعیت شخصی سازی خدمات در کتابخانه‌های دانشگاهی دیجیتال ایران. تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی، 56(1)، 21-42.
دادستان، پریرخ (1362). نارساخوانی. مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، 25(1)، 405-422.
دهقانی، زهره (1389). سیستم‌های پیشنهاددهنده آگاه در زمینه کتابخانه‌های دیجیتالی. اطلاع‌شناسی، 27، 147-180.
رفیعی اصفهانی، غلامرضا؛ و زارعی ورکانی، سمیه (15 بهمن 1394). ارائه سیستم پیشنهاد دهنده کتاب با استفاده از تکنیکهای هوش مصنوعی و هستان شناسی. سومین کنفرانس بین المللی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی کامپیوتر و فن‌آوری اطلاعات، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران.
 صفوی، زینب؛ غائبی، امیر؛ و برادر، رویا (1400). شناسایی ویژگی‌های برنامه‌های کتابخوان الکترونیکی و ارزیابی برنامه‌های پرکاربرد ایرانی. تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 27(3)، 403-438.
طاهری، حسن (1400). مقایسه اثربخشی داستان‌های کردی و فارسی بر عملکرد خواندن در دانش‌آموزان مبتلا به اختلال خواندن (پایه چهارم شهرستان پیرانشهر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. گروه آموزشی رواشناسی عمومی. دانشگاه پیام نور استان آذربایجان غربی مرکز مهاباد.
عظیمیان، مریم؛ عظیمی، علی؛ و ریاحی نیا، نصرت (1399). امکان‌سنجی راه‌اندازی سامانه پیشنهاددهنده کتاب بر بستر سامانه امانت و فروش کتاب الکترونیکی و دیجیتالی تکتاب. تعامل انسان و اطلاعات، 3(7)، 1-17.
کلانتری دهقی،‌ هانیه (1401). محتوای دیجیتال مناسب برای افراد نارساخوان: مرور سیستماتیک. ناتوانی‌های یادگیری، 12(2)، 83-100.
یارمحمدیان، احمد؛ قمرانی، امیر؛ شیرزادی، پرستو؛ و قاسمی، مسلم (1395)، بررسی اثربخشی روش داستانگویی بر عملکرد خواندن دانش آموزان نارساخوان پسر (پایه سوم ابتدایی شهر اصفهان). مطالعات ناتوانی، 6، 184-190.