ارزیابی جایگاه علمی جمهوری اسلامی ایران در میان کشورهای منطقه برمبنای داده‌های سال 2010 تا 2020

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی، مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، تهران، ایران

چکیده

هدف: پژوهش حاضر تلاش دارد با رویکرد علم‌سنجی، جایگاه علمی جمهوری اسلامی ایران را در ابعاد و شاخص‌های مختلف و در مقایسه با کشورهای منطقه مشخص کند.
 روش پژوهش: این پژوهش از نظر هدف، کاربردی؛ به لحاظ رویکرد، کمّی بوده و از نظر شیوه گردآوری داده‌ها در دسته تحقیقات توصیفی جای می‌گیرد. این مطالعه تلاش دارد با رویکرد علم‌سنجی و شاخص‌های مرتبط، به ارزیابی جایگاه جمهوری اسلامی ایران در ابعاد و شاخص‌های علمی طی سال‌های 2010 تا 2020 و در مقایسه با برخی کشورهای منطقه بپردازد.
یافته‌ها: یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران در ابعاد مختلف علمی و در سال‌های مورد مطالعه، جایگاه‌های متفاوتی را احراز کرده است. طی  سال‌های مورد مطالعه، کیفیت آثار علمی کشور در عرصه بین‌المللی بیش از کمیت آن رشد کرده است. سه کشور رژیم اشغالگر قدس، عربستان و ترکیه رقبای اصلی ایران در این زمینه هستند.
نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق حاضر نشان می‌دهد در دوران اخیر، در شاخص‌های مورد مطالعه در ایران پیشرفت‌های زیادی به وقوع پیوسته است. رشد شاخص تعداد پژوهشگران پراستناد، گویای آن است که در بعد توانمندی انسانی، قابلیت‌های خوبی در کشور وجود دارد؛ اما از نظر برقراری ارتباطات بین‌المللی به منظور اجرای برنامه‌های پژوهشی مشترک، نسبت به سایر کشورهای مورد مطالعه، ضعیف‌تر عمل کرده است. تعداد مجلات نمایه شده ایران در پایگاه استنادی وب آو ساینس در مقایسه با برخی از کشورهای منطقه پایین‌تر است. در بعد حوزه‌های پژوهشی نوظهور نیز کشورهایی هستند که موقعیت بهتری نسبت به کشور ما دارند و توانسته‌اند در مسیر علم جهانی و حوزه‌های موضوعی سرآمد به فعالیت علمی بپردازند. یکی از ابعادی که کشور در آنها خوب عمل کرده برنامه‌ریزی برای ارتقای وضعیت آموزشی و پژوهشی دانشگاه‌های خود و ورود آنها به نظام‌های ارزیابی بین‌المللی بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Position of Scientific Leadership of the Islamic Republic of Iran among the Regional Countries Based on 2010 to 2020 Data

نویسنده [English]

  • Ghasem Azadi Ahmadabadi
Faculty Member, National Science Policy Research Center, Tehran, Iran
چکیده [English]

Objective: This study aims to determine the position of the Islamic Republic of Iran in the scientific leadership and each of its constituent dimensions in comparison with the regional countries using a scientometric approach.
Methods: This study is practical in terms of purpose. In terms of approach, it is quantitative research, and in terms of the method of data collection, it is descriptive research. This study evaluated the position of the Islamic Republic of Iran in scientific leadership indicators during the years 2010 to 2020 and compared to some regional countries with a scientometric approach and indicators.
Results: The research findings indicate that Iran has achieved different positions in different dimensions of scientific leadership and in the studied years. The three countries Israel, Saudi Arabia and Turkey are Iran's main competitors in the Middle East. One of the dimensions in which the Islamic Republic of Iran has performed well is scientific and practical investment to improve the educational and research status of its universities and their entry into international ranking systems.
Conclusions: The results of the present research show that there has been an extraordinary scientific progress in the recent era in Iran. The growth of the number of highly cited researchers indicates that there are good capabilities in the country in terms of human capabilities, but in international communication to implement joint research programs, it has performed weaker than other countries. The number of Iranian journals indexed in the Web of Science is lower compared to some countries in the region. In emerging research fields, there are also countries that have a better position than Iran and have been able to engage in scientific activity in the path of global science and leading subject areas. One of the dimensions in which Iran has performed well is planning to improve the educational and research status of its universities and their entry into international evaluation systems.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Scientific excellence
  • Scientific leadership
  • Quantity of science outputs
  • Quality of science outputs
  • Evaluation of Iran’s scientific outputs
منابع
آزادی احمدآبادی، قاسم (1399). شناسایی سیاست‌ها، تبیین مفاهیم و شاخص‌های مرجعیت علم، فناوری و نوآوری. گزارش طرح پژوهشی. مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
آزادی احمدآبادی، قاسم (1401). ارزیابی مرجعیت علمی ایران در میان کشورهای منطقه (از سال 2010 تا 2020). گزارش طرح پژوهشی. مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور.
آزادی احمدآبادی، قاسم (زودآیند). نقشه راه مرجعیت در علم، فناوری و نوآوری بر اساس اسناد بالادستی. ترویج علم.
تافلر، الوین (1400). موج سوم (شهین دخت خوارزمی، مترجم). تهران: فرهنگ نشر نو.
جعفری، علی اکبر، و قربی، سیدمحمدجواد (1397). منابع قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران؛ مطالعه کمّی سیاست‌های کلی علم و فناوری. پژوهشنامه انقلاب اسلامی، 8(27)، 151-175.
جنوی، المیرا، و شاهمرادی، بهروز (1398). سنجش جایگاه رقابت‌پذیری علمی ایران در منطقه با استفاده از شاخص پیچیدگی علمی. پژوهش‌نامه علم‌سنجی،  5(1)، 67-83. https://doi.org/10.22070/rsci.2018.698
جوادی، زهره (1390). رهپویان طریق وصال. گرگان: کیسان.
حسینی‌مقدم، محمد، و همکاران (1398). ارائه الگوی پیشنهادی آینده‌نگاری مرجعیت علمی با تأکید بر مطالعه موردی دانشگاه علوم پزشکی گیلان. آینده‌پژوهی ایران، 4(1)، 171-205. https://doi.org/10.30479/jfs.2019.10603.1053
حق‌دوست، علی‌اکبر؛ نوری حکمت، سمیه؛ دهنویه، رضا، و پورشیخ علی، آتوسا (۱۳۹۸). نگاهی عملیاتی به مفهوم مرجعیت علمی. فرهنگ و ارتقای سلامت (فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران)، ۳(۱)، ۱۶-۲۳.
زرقانی، سیدهادی (۱۳۹۲). سنجش و رتبه‌بندی قدرت ملی کشورها در جهان اسلام. جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، ۱(۲)، ۱-۲۶. https://doi.org/10.22070/iws.2012.30
سهیلی، فرامرز؛ زاهدی، راضیه؛ ملکی، مریم، و دانش، فرشید (1392). تحلیل خط فقر علمی دانشمندان ایرانی و مقایسه آن با دانشمندان کشورهای برتر اسلامی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 28(4)، 879-894.
صالح‌‌‌زاده، صادق و بیات، مهدی (1388). جهش علمی ایران در طی یک دهه (1998 - 2008). رهیافت، 44، 30-36.
طاهری، ملیحه (1391). طریق دوام. گرگان: کیسان.
قاضی نوری، سید سپهر، و قاضی نوری، سید سروش (۱۳۹۳). مقدمه‌ای بر سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
کوشازاده، فاطمه و همکاران (۱۳۹۸). شناسایی، طبقه‌بندی و اولویت‌گذاری عوامل مؤثر بر مرجعیت علمی دانشگاه. پژوهش در نظام‌های آموزشی، ۱۳(۴۷)، 133-152. https://doi.org/10.22034/jiera.2019.173167.1816
کی نژاد، محمدعلی، و بصیرنیا، غلامرضا (1389). تولید علم و فناوری در کشور (جریان‌شناسی، توانمندی‌ها و آسیب‌شناسی). تهران: راه‌دان.
گزنی، علی، و بینش، مژگان (1386). بررسی جایگاه جمهوری اسلامی ایران در بین کشورهای اسلامی. رهیافت، 17(41)، 41-50.
محمودی، محمدکاظم، صالحی، محمد، و تقوایی یزدی، مریم. (۱۴۰۰). رهبری دانش محور و مرجعیت علمی در دانشگاه‌‌های علوم پزشکی؛ یک مطالعه مروری. تعالی بالینی، ۱۱ (۱)، ۵۳-۴۳.
منصوری، علی، و عصاره، فریده (1389). کشورهای پیشرو علمی جهان اسلام در پایگاه وب آو ساینس. فصلنامه کتاب، 21(1)، 146-169.
موسوی، میرفضل الله (۱۳۸۴). احراز جایگاه نخست علمی در منطقه. رهیافت، ۲۰(۳۵)، ۴۵-59.
مهراد، جعفر، و گزنی، علی (1386). قدرت‌های علمی جهان اسلام. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 18(3)، 125-140.
مهراد، جعفر، و گزنی، علی (۱۳۸۷). قدرت علمی اوپک. رهیافت، ۲۱(۴۰)، ۵۶.
میرعمادی، طاهره (۱۳۹۵). ده مقاله اساسی نگرش نظام ملی نوآوری. تهران: مؤسسه توسعه دانش و پژوهش ایران.
نوروزی چاکلی، عبدالرضا، و حسن‌زاده، محمد (1388). تولیدات علمی نمایه سازی شدة ایران و کشورهای اسلامی منطقة خاورمیانه در 2003 تا 2007. دانش‌شناسی (علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)، 2(6).
نیرنیا، اکرم؛ طباطبایی‌فر، سیداحمد، و موسوی موحدی، علی‌اکبر (1385). وضعیت پژوهش علمی ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان اسلام. رهیافت، 16(38).
یحیی‌پور، یوسف و همکاران (۱۳۹۶). شناسایی حیطه‌های مرجعیت علمی در دانشگاه علوم پزشکی بابل. پژوهش در آموزش علوم پزشکی، ۹(۱)،67-71.
یزدانی، شهرام (1398). مرجعیت علمی، کتاب اول: مفاهیم، واژگان و تعریف. تهران: مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی.
References
Azadi Ahmadabadi, G. & Rasuli, B. (2022). A multidimensional framework for measuring scientific leadership. International Journal of Information Science and Management, 20(4).
Azadi Ahmadabadi, Ghasem (2020). Explanation concepts, policies and indicators in scientific, technological and innovation leadership. Research Project, National Research Institute for Science Policy. (In Persian)
Azadi Ahmadabadi, Ghasem (2022). Evaluation of Iran's scientific leadership among regional countries (from 2010 to 2020). Research Project, National Research Institute for Science Policy (NRISP). (In Persian)
Azadi Ahmadabadi, Ghasem (Forthcoming). Leadership roadmap in science, technology and innovation based on Iran policy documents. (In Persian)
Cavacini, A. (2016). Recent trends in Middle Eastern scientific production. Scientometrics, 109(1), 423-432. https://doi.org/10.1007/s11192-016-1932-3
Chinchilla-Rodri´guez, Z., Sugimoto, C. R. & Larivière, V. (2019). Follow the leader: On the relationship between leadership and scholarly impact in international collaborations. PLoSONE 14(6), e0218309. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0218309
Fazeli-Varzaneh, M., Ghaderi-Azad, E., & Elango, B. (2020). Middle East countries’ contribution to global engineering research: A bibliometric analysis. International Journal of Information Science and Management, 19(1), 1-13.
Gazni, A. & Binesh, M. (2007). Investigating the position of the Islamic Republic of Iran among Islamic countries. Rahyaft, 17(41), 50-41. (In Persian)
Ghazinoory, S. S. & Ghazinoory, S. S. (2014). An introduction to science, technology and innovation policy. Tehran: Tarbiat Modares University. (In Persian)
Gul, S., Nisa, N. T., Shah, T. A., Gupta, S., Jan, A., & Ahmad, S. (2015). Middle East: Research productivity and performance across nations. Scientometrics, 105(2), 1157-1166. https://doi.org/10.1007/s11192-015-1722-3
Haq Dost, A. A., Nouri Hekmat, S., Dehnoye, R. & Porshikh Ali, A. (2019). A practical look at the concept of scientific authority. Iranian Journal of Culture and Health Promotion, 3(1), 16-23. (In Persian)
Haq, I. U., & Tanveer, M. (2020). Status of research productivity and higher education in the members of Organization of Islamic Cooperation (OIC). Library Philosophy and Practice (e-journal), 1522-0222.
Hoseini Moghadam, M., Bashiri, H., Heidarzadeh, A., Khoshrang, H., & Dadgaran, I. (2019). Futures driven model of scientific excellency, case study: Gilan University of Medical Sciences. Journal of Iran Futures Studies, 4(1), 171-205. https://doi.org/10.30479/jfs.2019.10603.1053 (in Persian)
Jafari, A. A. & Ghorbi, S. M.  (2017). Sources of soft power of the Islamic Republic of Iran; Quantitative study of general policies of science and technology. Research Journal of Islamic Revolution, 8(27), 151-175. (In Persian)
Janavi, E., & Shahmoradi, B. (1398). Determining Iran's scientific competi-tiveness ranking using scientific complexity index (a comparative study in Middle-Eastern countries). Scientometrics Research Journal, 5(9), 67-84. https://doi.org/10.22070/rsci.2018.698 (In Persian)
Javadi, Z. (2011). Rahpoyan tariq vesal. Gorgan: Kisan. (In Persian)
Keinejad, Mohammad Ali; Basirnia, Gholamreza (2010). Production of science and technology in the country (flow science, capabilities and pathology). Tehran: Rahdan. (In Persian)
Khoubnasabjafari, M., Sadeghifar, E., Khalili, M., Ansarin, K., & Jouyban, A. (2012). Research performances of Organization of Islamic Conference (OIC) members. BioImpacts: BI, 2(2), 111.
Koushazade, F., Akbari, A., Maghool, A., Jabbari, M., & koushazade, A. (2009). Identifying Classification and Prioritization the Factors Affecting the University Academic Authority. Journal of Research in Educational Science, 13(47), 133-152. https://doi.org/10.22034/jiera.2019.173167.1816 (In Persian)
Mahmoudi, M. K., Salehi, M. & Taghvaei Yazdi, M. (2021). Knowledge-based leadership and scientific authority in medical universities; A review study. Clin Exc, 11(1), 43-53. (In Persian)
Mansouri, A. & Osareh, F. (2009). The leading scientific countries of the Islamic world in the Web of Science database. National Studies on Librarianship and Information Organization, 21(1), 146-169. (In Persian)
Mehrad, J. & Gazni, A. (2007). Scientific powers of the Islamic world. National Studies on Librarianship and Information Organization, 18(3), 125-140. (In Persian)
Mehrad, J. & Gazni, A. (2008). Scientific power of OPEC. Rahyaft Quarterly, 21(40), 56. (in Persian)
Miremadi, T. (2006). Ten basic articles on the attitude of the national innovation system. Tehran: Iran Research and Knowledge Development Institute. (In Persian)
Moed, H. F. (2016). Iran’s scientific dominance and the emergence of South-East Asian countries as scientific collaborators in the Persian Gulf Region. Scientometrics, 108(1), 305-314. https://doi.org/10.1007/s11192-016-1946-x
Mousavi, M. (2005). Obtaining the first scientific position in the region. Rahyaft, 20(35), 45-59. (In Persian)
Nirnia, A., Tabatabaifar, S. A. & Mousavi Mohadi, A. A. (2006). The state of scientific research in Iran compared to other countries of the Islamic world. Rahyaft, 16(38), 22-30, (in Persian)
Norouzi Chakoli, A. & Hassanzadeh, M. (2009). Indexed scientific productions of Iran and the Islamic countries of the Middle East in 2003 to 2007. Journal of Knowledge Studies, (6), 89-106. (In Persian).
Salehzadeh, S. & Bayat, M. (2009). Iran's scientific leap during a decade (1998-2008). Rahyaft, 44, 30-36. (In Persian)
Sarwar, R., & Hassan, S. U. (2015). A bibliometric assessment of scientific productivity and international collaboration of the Islamic World in science and technology (S&T) areas. Scientometrics, 105(2), 1059-1077. https://doi.org/10.1007/s11192-015-1718-z
Soheili, F., Zahedi, R., Maleki, M. & Danesh, F. (2013). An analysis of scientific poverty line of Iranian researchers and compared with top scientists of Islamic countries. Iranian Journal of Information processing and Management, 28(4), 879-916. (In Persian)
Taheri, M. (2012). Tariq davam. Gorgan: Kisan. (In Persian)
Toffler, A. (2021). Third wave. Translated by Shahin Dokht Kharazmi. Tehran: New Publishing House. (In Persian)
Yahyapour, Y., Aghatabar-Roudbari, J., Nikbakhsh, N. & Mouodi, S. S. (2017). identify aspects of scientific authority in Babol University of Medical Sciences. RME, 9(1), 71-67. (In Persian)
Yazdani, S. (2018). Scientific authority, first book: concepts, terms and definition. Tehran: National Center for Strategic Research in Medical Education. (In Persian)
Zarghani, S. H. (2013). Measurement and ranking of national power of muslim countries. Quarterly Journal of Islamic World Studies, 1(2), 1-26. https://doi.org/10.22070/iws.2012.30 (In Persian)