ساختار مفهومی دانش‌پژوهی حوزه حکمرانی علم و فناوری در ایران: تحلیل علم‌سنجی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

10.22059/jlib.2025.388209.1768

چکیده

هدف: حکمرانی علم و فناوری به عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار و پیشرفت کشورها محسوب می‌شود و به فرایند طراحی، اجرا، و نظارت بر سیاست‌ها و اقدامات مرتبط با توسعه و استفاده از علم و فناوری در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی اشاره دارد. در ایران حوزه حکمرانی علم و فناوری به عنوان یکی از موضوعات محوری در پژوهش‌های علمی مطرح شده است؛ اما ابعاد مفهومی این حوزه پژوهشی گسترده، تا حدودی ناشخص و غیر منسجم است. آنچه ذهن پژوهشگر این نوشتار به عنوان مسئله اصلی پژوهش به خود جلب کرده این است که با مطالعه محتوای این پژوهش‌ها در ایران، می‌توان پی‌برد که ابعاد حکمرانی علم و فناوری از لحاظ مفهومی تا به امروز چگونه در ایران بسط و گسترش پیدا کرده است؟ از این‌رو، هدف اصلی پژوهش ساختار مفهومی دانش‌پژوهی این حوزه در ایران است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر از لحاظ هدف جزء پژوهش‌های کاربردی است و با رویکرد علم‌سنجی و با روش تحلیل هم‌واژگانی اجرا شده است. جامعه مورد مطالعه شامل 673 مقاله از 1373 تا مهر 1403 است. ابزار گردآوری دادها شامل پایگاه‌های اطلاعاتی فارسی است و برای تجزیه و تحلیل و همچنین ترسیم نقشه‌ها از نرم‌افزار‌های «یوسی آی نت»، «نت دراو» و «وس ویوئر»، و اس.پی.اس.اس استفاده شد.
یافته‌ها: نتایج روش تحلیل هم‌واژگانی بر روی این پژوهش‌ها، منجر به استخراج 3433 مفهوم یا کلیدواژگان گردید و در حدود 15 درصد از مفاهیم دارای وزن بالا و بیش از 5 بار فراوانی داشته‌اند. همچنین در ده سال اخیر بیش از 100 مفهوم جدید وارد ادبیات این حوزه پژوهشی شده است. از سوی دیگر، نتایج خوشه‌بندی منجر به تشکیل 15 خوشه موضوعی مستقل و نیمه مستقل گردید. بر اساس شاخص‌های تحلیل شبکه، تمرکز کل شبکه مفهومی عددی در حدود 2145. است و قدرت پیوند بین مفاهیم پر قدرت این حوزه از عدد 52 تا عدد 6 متغیر است. بیشترین نمره پیوندها متعلق به مفاهیم پربسامد این حوزه است.
نتیجه‌گیری: پژوهش کنونی نشان داد به دلیل گستردگی مباحث مطرح شده در پژوهش‌ها، این حوزه از لحاظ تعداد مفاهیم، حوزه پژوهشی گسترده، چندوجهی و پیچیده است و به علت پویایی، تحول سریع فناوری‌ها و تأثیرات عمیق آنها بر جنبه‌های مختلف زندگی اجتماعی، اقتصادی و محیطی، در چند سال اخیر مفاهیم نوظهوری را به همراه داشته است. همچنین خوشه‌بندی مفاهیم حوزه پژوهشی حکمرانی علم و فناوری به شکلی چندبُعدی، میان‌رشته‌ای و متنوع است. به نظر می‌رسد با توجه به حضور مفاهیمی همچون سیاست، اولویت، راهبر توسعه، زیرساخت حمایتی، اعتماد عمومی، دیپلماسی علمی، مقررات اخلاقی و مفاهیمی از این دست، تأثیر حاکمیت بر حکمرانی علم و فناوری مشهود است. در این پژوهش، تلاش شد تا با بررسی مفاهیم، روابط مفهومی و ساختار شبکه‌ای حکمرانی علم و فناوری، تصویری شفاف‌تر از این حوزه پیچیده و چندوجهی در ایران ارائه شود. اهمیت این مطالعه در فراهم آوردن بستری برای تصمیم‌گیری‌های بهتر و سیاست‌گذاری‌های آگاهانه در این زمینه است. با این پژوهش، گامی کوچک، اما مهم در مسیر شناخت عمیق‌تر مفاهیم حکمرانی علم و فناوری برداشته شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Conceptual Structure of Scholarly Knowledge in the Field of Science and Technology Governance in Iran: A Scientometric Analysis

نویسنده [English]

  • hamid ahmadi
Department of Information Science and Knowledge, Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Objective: Science and technology governance is widely recognized as a fundamental pillar of sustainable development and national progress. It encompasses the processes of formulating, implementing, and evaluating policies and initiatives related to the development and application of science and technology at national, regional, and global levels. In Iran, the governance of science and technology has emerged as a central topic in scholarly research. However, the conceptual dimensions of this broad research field remain somewhat unclear and unstructured. This study aims to investigate how the conceptual dimensions of science and technology governance have evolved and expanded in Iran. Accordingly, the primary objective is to examine the conceptual structure of scholarly knowledge within this field in the Iranian context.
Method: This study is applied in nature and employs a scientometric approach, specifically utilizing co-word analysis methodology. The research population consists of 673 articles published between 1994 and October 2024. Data were collected from Iranian databases. For data analysis and visualization, software tools such as UCINET, NetDraw, VOSviewer, and SPSS were used.
Results: The co-word analysis of the articles published in this field yielded 3,433 distinct concepts (or keywords), with approximately 15% being highly significant (appearing more than five times). Additionally, more than 100 new concepts have emerged in the literature over the past decade. The clustering results revealed 15 independent and semi-independent thematic clusters. Based on network analysis metrics, the overall density of the conceptual network was approximately 2,145, while the connection strength between high-impact concepts ranged from 6 to 52. The highest connection scores corresponded to the most frequently occurring concepts in this domain.
Conclusions: The current study demonstrated that, due to the diversity of topics addressed in the research, this domain is extensive, multidimensional, and complex in terms of the number of concepts. Its dynamic nature, rapid technological advancements, and profound impacts on various aspects of social, economic, and environmental life have introduced emerging concepts in recent years. Additionally, the clustering of concepts in the field of science and technology governance appears multidimensional, interdisciplinary, and diverse. Given the prominence of concepts such as "policy, priority, development leadership, supportive infrastructure, public trust, scientific diplomacy, ethical regulations," and others, the influence of governance on science and technology governance is evident. This study sought to provide a clearer picture of the complex and multifaceted field of science and technology governance in Iran by examining concepts, conceptual relationships, and the network structure of this domain. The significance of this research lies in providing a foundation for better decision-making and informed policymaking in this area. This study represents a small but significant step toward a deeper understanding of the concepts of science and technology governance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Science and Technology Governance
  • Scientometrics
  • Co-Word Analysis
  • Conceptual Structure Mapping
  • Information Clustering

مراجع

احمدی، حمید (1403). تحلیل و ترسیم مفهومی پژوهش‌‌‌‌های مرتبط با نقشه جامع علمی کشور. کرسی‌‌‌‌های نظریه‌‌‌‌پردازی، 1 (1)، 23- 52.  https://doi: 10.22126/tbih.2024.10588.1010
احمدی، حمید؛ پرهام‌نیا، فرشاد (1403). تحلیل و ترسیم شبکه مفهومی پژوهش‌های حوزه مرجعیت علمی در ایران: تحلیل هم‌‌‌‌واژگانی. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 39 (4)، 1225-1257.  doi: 10.22034/jipm.2024.2025232.1582
احمدی، حمید؛ و فریده عصاره (1396). بررسی مفاهیم، تعاریف و کارکردهای تحلیل هم­واژگانی. مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، 28(1)، 125-145.   https://www.sid.ir/paper/224340/fa
آرایی، وحید؛ و عسکری ماسوله، سعید (۱۴۰۲). حکمرانی علم و فناوری مبتنی بر بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی؛ دلالت‌های سیاستی. جامعه‌شناسی سیاسی انقلاب اسلامی، 4(1)، 117-136. https://www.psirj.ir/article_178412.html
بوشهری، علیرضا؛ و ابوالفضل باقری (1395). ارزیابی سیاست‌های علم و فن‌آوری: موردکاوی به کارگیری نخبگان وظیفه در پروژه‌های تحقیقاتی. بهبود مدیریت، 10 (3)، 107-129.  https://doi: 10.22034/rahyaft.2023.11424.1432
چاپرک، علی، و حاجی حسینی، حجت الله (1395). رابطه علم و فناوری از منظر سیاست‌گذاری، آموزش مهندسی و حوزه عمومی. راهبرد فرهنگ، 9 (34)، 45-61.       https://www.jsfc.ir/article_34098.html
حاجی حسینی، حجت‌‌‌‌اله؛ و کریم‌‌‌‌میان، زهره (1398). فرایند سیاستگذاری و حکمرانی علم، فناوری و نوآوری، سیاست علم و فناوری، 12 (2)، 71-86.   https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13687.html
زیبا کلام, سعید و احمدی, مهدی (1390). رابطه‌ علم و فناوری: طرح و نقد الگوی "فناوری به مثابه علم کاربردی". سیاست علم و فناوری، 4(2), 1-15. https://jstp.nrisp.ac.ir/article_12824.html
سلیمانی‌نژاد، عادل؛ سلاجقه، مژده؛ و طیبی، الهام (1397). خوشه‌بندی مقالات علمی بر پایه الگوریتم k_means مطالعه موردی: پایگاه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک). پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات، 34(2)، 871-896.  https://doi: 10.35050/JIPM010.2019.060
عباسی، حمیدرضا؛ حسینی‌کیا، غلامحسین؛ و علی داوری (1400). نگاشت مفهومی رفتار کارآفرینانه کارکنان در سازمان‌های دولتی (رویکرد علم‌سنجی). پژوهشنامه مدیریت اجرایی، 13 (26)، 193-220.  https://doi:10.22080/JEM.2021.19737.3333
قرونه، حسن؛ بابکی راد، اعظم؛ و نصر اصفهانی، علیرضا (1401). نقش موضوعات نوظهور در حکمرانی آینده نگر (نوآیند). تهران، ایران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.  https://report.mrc.ir/article_9287_16f533d53ae5baea47b676956db11f3b.pdf
قلی‌‌‌‌پور، حسین (1400). حکمرانی علم؛ دانشمندان چگونه راهبری میشوند. تهران، انتشارات سروش.
قلی‌پور، حسین؛ عبیری، رضا (1401). کاوشی درگستره حکمرانی علم: مروری قلمرویی. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، 28 (4)، 69-93.  https://doi: 10.22034/irphe.2022.705224
کوثری، سحر؛ و علیزاده، پریسا (1400). مطالعه تطبیقی وضعیت حکمرانی علم، فناوری و نوآوری در ایران و کشورهای منتخب. رهیافت، 82، 19-41 . https://doi: 10.22034/rahyaft.2021.10737.1223
نجفی رستاقی، حیدر؛ و دهقانیان، حمید (1400). چالش‌های معرفتی در حکمرانی فناوری و ارائۀ راهکارهایی برای جمهوری اسلامی ایران. سیاست نامه علم و فناوری، 11(3)، 78-97.  https://stpl.ristip.sharif.ir/article_22234.htm   
Abbasi, H. , Hosseininia, G. H., & Davari, A. (2021). Conceptual mapping of employees’ entrepreneurial behavior in government organizations using a scientometric approach. Journal of Executive Management, 13(26), 193-220.  https://doi.org/10.22080/jem.2021.19737.3333. (in Persian)
Ahmadi, H. (2024). Conceptual analysis and drawing of researches related to "Comprehensive Scientific Map of Iran". Theory-Building and Innovation Driven Discussion Panels in Humanities, 1(1), 23-52. https://doi.org/10.22126/tbih.2024.10588.1010. (in Persian)
Ahmadi, H. & Osareh, F. (2017): Examination of concepts, definitions, and applications of co-word analysis. National Studies on Librarianship and Information Organization, 28(1), 125-145. https://www.sid.ir/paper/224340/fa. (In Persian)    
Ahmadi, H. & Parhamnia, F. (2024): Analysis and conceptual network mapping of research in the field of scientific authority in Iran: Co-word analysis. Journal of Information Processing and Management, 39(4), 1225-1257. https://doi: 10.22080/jem.2021.19737.3333. (In Persian)
Araei, V., & Askari, S. (2023). Governance of science and technology based on the declaration of the second step of the Islamic revolution; Political implications. Political Sociology of the Islamic Revolution, 4(1), 117-136. https://www.psirj.ir/article_178412.html. (in Persian)
Arapostathis, S., & Laborie, L. (2020). Governing technosciences in the age of grand challenges: A European historical perspective on the entanglement of science, technology, diplomacy, and democracy. Technology and Culture, 61(1), 318-329 https://10.1353/tech.2020.0005
Bokhari, S. A. A., & Seunghwan, M. (2024). How do institutional and technological innovations influence the smart city governance? Focused on stakeholder satisfaction and crime rate. Sustainability, 16(10), 4246.  https://doi.org/10.3390/su16104246
Booshehri, A., & Bagheri, A. (2016). Science and technology policy assessment (case study on elite conscripts working in research projects). Journal of Improvement Management, 10(3), 107-129. https://www.behboodmodiriat.ir/article_43145.html. (In Persian) 
Chaparak, A., & Hajihosseini, H. (2016). Relationship between science and technology from the perspective of policymaking, engineering education and public sphere. Strategy for Culture, 9(34), 45-61.  https://www.jsfc.ir/article_34098.html. (In Persian) 
Fu, C., Zeng, W., Ding, R., Mao, C., He, C., & Chen, G. (2018). Social network analysis of china computer federation co-author network. In Human Centered Computing: Third International Conference, HCC 2017, Kazan, Russia, August 7–9, 2017, Revised Selected Papers 3 (pp. 422-432). Springer International Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-319-74521-3_45
Gaebel, C., Novo, P., Johnson, D. E., & Roberts, J. M. (2024). Institutionalising science and knowledge under the agreement for the conservation and sustainable use of marine biodiversity of areas beyond national jurisdiction (BBNJ): Stakeholder perspectives on a fit-for-purpose Scientific and Technical Body. Marine Policy, 161, 105998. https://doi.org/10.1016/j.marpol.2023.105998
Gharuneh, H., Babaki Rad, A., & Nasr Esfahani, A. (2023): The role of emerging topics in forward-looking governance (Futures Studies). Tehran, Iran: Research Center of the Islamic Consultative Assembly. https://report.mrc.ir/article_9287_16f533d53ae5baea47b676956db11f3b.pdf. (In Persian)  
Gholipour, H. (2021): Science governance: How scientists are led. Tehran: Soroush Publications. (In Persian)
Gholipour, H., & Abiri, R. (2022). Exploring the scope of science governance: A scoping review. Journal of Research and Planning in Higher Education, 28(4), 69-93. https://doi.org/10.22034/irphe.2022.705224. (In Persian) 
Hajihoseini, H. and Karimmian, Z. (2019). STI Policy Process and Its Governance. Journal of Science and Technology Policy, 12(2), 71-86. https://jstp.nrisp.ac.ir/article_13687.html. (In Persian) 
Kosari, S., & Alizadeh, P. (2021). A comparative study of the governance of science, technology and innovation in Iran and selected countries. Rahyaft, 31(2), 1-22.  https://doi.org/10.22034/rahyaft.2021.10737.1223. In Persian)
Lee, P. C., & Su, H. N. (2015, August). Evolution of science, technology and innovation policy in Asia: Case of China, South Korea, Japan and Taiwan. In 2015 Portland International Conference on Management of Engineering and Technology (PICMET) (pp. 184-191). IEEE. https://doi.org/10.1109/PICMET.2015.727310
Maditati, D.R., Munim, Z. H., Schramm, H-J. & Kummer, S. (2018). A review of green supply chain management: from bibliometric analysis to a conceptual framework and future research directions. Resources, Conservation & Recycling, 139, 150-162.  https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2018.08.004
Najafi Rastaghi, H., & Dehghanian, H. (2021). Theoretical challenges in technology governance and recommendations for the Islamic Republic of Iran. Science and Technology Policy Letters, 11(3), 78-97. https://stpl.ristip.sharif.ir/article_22234.htm. (In Persian(
Nichols, M. D., & Petzold, A. M. (2021). A crisis of authority in scientific discourse. Cultural Studies of Science Education, 16(2), 643-650.  https://doi.org/10.1007/s11422-020-09989-1
Russell, A. W. (2013). Improving legitimacy in nanotechnology policy development through stakeholder and community engagement: forging new pathways. Review of policy research, 30(5), 566-587.‌‌‌ https://doi.org/10.1111/ropr.12037
Soleimani Nezhad, A., Salajegheh, M., & Tayyebi Nia, E. (2019). Clustering scientific articles based on the k_means algorithm case study: Iranian Research Institute for information Science and Technology (IranDoc). Iranian Journal of Information Processing and Management, 34(2), 871-896.  https://doi.org/10.35050/JIPM010.2019.060. (In Persian) 
UNESCO Science Report (2021). UNESCO Science Report: the race against time for smarter development. UNESCO. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000377433
Van Eck, N.J., & Waltman, L. (2017). Citation-based clustering of publications using CitNetExplorer and VOSviewer. Scientometrics, 111 (2), 1053–1070.  https://doi.org/10.1007/s11192-017-2300-7
Xuezhao, W. A. N. G., Quan, G. A. N., Yanpeng, W. A. N. G., & Xiwen, L. I. U. (2020). Forward-looking governance on disruptive technology Innovation. Bulletin of Chinese Academy of Sciences (Chinese Version), 35(5), 620-628. https://doi.org/10.16418/j.issn.1000-3045.20200417001
Zibakalam, S., & Ahmadi, M. (2011). Science-technology relationship: reconstruction and critique of “technology as applied science” model. Journal of Science and Technology Policy, 4(2), 1-15. https://jstp.nrisp.ac.ir/article_12824.html. (In Persian)
تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی
دوره 59، شماره 1
فروردین 1404
صفحه 1-24

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار