معرفی و بررسی علمی نسخه خطی منحصر به فرد پنج‌گنج نظامی محفوظ در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 بخش حفاظت و مرمت اسناد و کتب خطی، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران

2 پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

3 پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی

چکیده

چکیده:
هدف: هدف از این پژوهش، شناسایی مواد و ترکیبات مختلف به کار رفته در نسخه خطی پنج گنج نظامی است. این نسخه‌ی مصور و منحصر به فرد، متعلق به دوره مغول و قرن هشتم ه.ق است و توسط کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران در سال 1346 خریداری شده است.
روش: با توجه به نفیس بودن این اثر و محدودیت در نمونه‌برداری، از روش‌های غیر تخریبی مثل میکروسکوپ نوری پلاریزان (PLM)، طیف‌نگاری فلورسانس پرتو ایکس قابل حمل (micro-XRF) و طیف‌نگاری زیر قرمز تبدیل فوریه (FTIR) مجهز به سلول انعکاسی ATR استفاده شد و ترکیبات و عناصر موجود در کاغذ و رنگ‌های به کار رفته در تزئینات و نقاشی‌های این نسخه خطی شناسایی شدند.
یافته‌ها: نتایج نشان داد در کاغذ متن و حاشیه این نسخه خطی از مخلوط کتان و کنف با درصدهای متفاوت استفاده شده است. نقاشی‌های این نسخه بر روی یک لایه از هانتیت (کربنات دوتایی منیزیم و کلسیم) سفید رنگ صورت گرفته است. در سر لوح و نقاشی‌های این نسخه خطی، رنگدانه‌های شنگرف، لاجورد، نیل، زرنیخ، زنگار، طلا، دوده و هانتیت به کار رفته است و در بعضی از رنگ‌ها مثل صورتی، نارنجی، خاکستری و قهوه‌ای از مخلوط دو یا سه رنگدانه استفاده شده است. مواد به کار رفته در ساخت کاغذ و رنگ‌ها همه از مواد شناخته شده و رایج در زمان کتابت اثر است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introduction and scientific study of unique manuscript of the Nezami’s Panj Ganj in central library and documentation centre of University of Tehran

نویسندگان [English]

  • Lili Kordavani 1
  • Roya Bahadori 2
  • Faranak Bahrololumi 3
1 Department of Conservation and Restoration of old books and manuscripts
2 Research Institute of Cultural Heritage & Tourism
3 Research Center for Conservation of Cultural Relics (RCCCR)
چکیده [English]

Abstract

Purpose: The objective of this study is to identify the different ingredients used in the manuscript of the Nezami’s Panj Ganj. This unique illustrated version belongs to the Mughal era in the eighth century AH and it has been purchased by central library and documentation centre of University of Tehran in 1346.

methodology: According to the exquisite nature of this work and limitations of sampling, non-destructive methods such as optical microscope polarizing (PLM), spectroscopy, Portable fluorescence X-ray (micro-XRF) and spectroscopy Fourier- transform infrared equipped Attenuted total reflectance (ATR) was used and the ingredients available in paper and the colours have been used in the decorations and paintings of this manuscript have been identified.

Findings: The results showed that in the paper text and the margin of this manuscript, mixture of linen and hemp has been used by different percentages. The paintings of this manuscript have been drawing on a layer of white Huntite (double carbonate of magnesium and calcium). In the headpiece and paintings of this manuscript, vermilion, ultramarine, indigo, orpiment, verdigris, gold, charcoal and Huntite pigments used and in some colours like pink, orange, gray and brown mixture of two or three pigments has been used. All pigments and materials have been used in the production of paper and colours were known and common at the time of writing the script.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Nezami’s Panj Ganj"
  • "manuscript"
  • "pigment identify"
  • "fibers"